طرح مدولباس رضاخان پهلوی!

کشف حجاب،تحمیل لباس وکلاه اروپایی،استعمال عناوین غربی درادارات وموسسات دولتی وهمچنین اعزام پی درپی دانشجویان ایرانی به اروپا ازجمله سیاستهای حکومت رضاخانی بوده که درجهت جایگزینی فرهنگ اسلامی با فرهنگ اروپایی به کارمی گرفت.

نخستین کشوراسلامی که اقدام به رفع حجاب از بانوان کرد افغانستان بودکه امان الله خان پادشاه افغانستان مسافرتی به اروپا کرد و در مراجعت از سفر هفت ماهه اروپادرسال1306به ایران آمدوازطریق خراسان به کشورش بازگشت.به محض ورودبه پایتخت اعلام نمودکه نسوان بایستی بدون حجاب باشندواقداماتی را درجهت پوشیدن لباس اروپائی آغازکردونخست باهمسرخودبدون حجاب درمجامع ومحافل ظاهرشد،این بی پروائی آنهم درکشوری چون افغانستان موجب قیام عمومی و واکنش روحانیون آن کشور روبرو گردیدو امان الله خان ناچاربه استعفا و ترک افغانستان شد.

مصطفی کمال پاشاآتاتوک هم که رژیم خلافت وسلطنت آل عثمان رادرهم کوفت به تغییرلباس وکشف حجاب ورفرم هائی پرداخت که اهم آن تغییرخط ترکی به لاتین بودوتعطیل روزجمعه رابه یکشنبه و تاریخ هجری رابه میلادی تبدیل نمود.

تغییرلباس وکلاه و رفع حجاب وبعضی رفرمهای دیگردرایران تقلیدی ازترکیه بود.رضاشاه پیوسته خودرا با کمال آتاتوک مقایسه می کردوتنهامسافرتش هم به ترکیه بودودربازگشت به کشف حجاب اقدام نمود.

رضاخان بعدازمراجعت ازترکیه سعی داشت پیش ازآداب ورسوم وخصوصیات غرب رادراین کشور رواج دهدوهرگونه مانع رابردارد.برای این کارمحتاج مقدمات بود.مجالس وجشنهاوجلسات سخنرانی برپاشد،درتهران وبعددرشهرهای شمال وسپس درسایرشهرها در راه کشف حجاب اقدام نمود

.ابتداباوجود سابقه طولانی حجاب کارپیشرفت نداشت تااینکه درروز17دی1314 دردانشسرای مقدماتی جشنی برپاشدوخودرضاشاه حاضرگردید و زن ودخترهایش بدون حجاب شرکت کردندوسعی نمودندبه موضوع جنبه تبلیغاتی بدهند.درهمین جشن بودکه وزراء و وکلا زنهای خود را بدون حجاب آورده بودندومساله حجاب رابه عنوان بازیافتن حقوق زن همراه ساختند.رضاشاه سخنرانی کرد.همه رابه کشف حجاب تشویق نمودوبعدجشنی هم درمجلس شورابرقرارگردیدکه تمام نمایندگان با بانوان خوددرجشن نهضت زنان شرکت کردند.تلگراف هامبادله شدوازآن به بعدمعمول گردیدکه جشنهایی بر پا گردد ومزایای کشف حجاب گفته شود.

مصطفی کمال پاشاآتاتوک هم که رژیم خلافت وسلطنت آل عثمان رادرهم کوفت به تغییرلباس وکشف حجاب ورفرم هائی پرداخت که اهم آن تغییرخط ترکی به لاتین بودوتعطیل روزجمعه رابه یکشنبه و تاریخ هجری رابه میلادی تبدیل نمود

به موازات اعمال سیاست مذهب زدایی وسرکوب مخالفین مذهبی وبه منظورپرکردن خلاءفرهنگی ایجادشده سیاستهای غرب زدگی وتجددخواهی به مرحله اجرادرآمد.

رضاشاه درپی کوبیدن مبانی مذهب وتغییر روشهای شرقی ووادارساختن مردم به پذیرش آداب وسنن غرب،حتی درصددتغییرشکل لباس وکلاه برآمده بود.گویا فرهنگ اسلامی ایران می بایست به کلی دگرگون گرددوهرگونه مقاومتی دراین جهت درهم شکسته شود.مساله متحدالشکل کردن افراد نیز مطرح گردید.

به سرگذاردن کلاه اروپائی(کلاه شاپو)به وسیله مردان اجباری شد.درسال1307ش کارمندان دولت مجبوربه پوشیدن لباس درفرم غرب شدند.کت وشلوار وکلاه پهلوی لازم وعدم رعایت آن موجب اخراج می گردید.

تصویب قانون متحدالشکل لباس در4دی ماه 1307،مقدمه ای براین امربود:به موجب ماده اول آن کلیه اتباع ایران که برحسب مشاغل دولتی دارای لباس مخصوص نیستنددرداخله مملکت مکلفندکه ملبس به لباس متحدالشکل شوند،کلیه مستخدمین دولت اعم ازقضایی واداری مکلف به پوشیدن لباس مخصوص در زمان اشتغال بکارشدند.

برطبق ماده دوم،هشت طبقه باگرفتن اجازه مستثنی ازلباس متحدالشکل شدندکه عبارتنداز:

1- مجتهدین مجازازمراجع تقلید مسلم که اشتغال به امورروحانی داشته باشند.

2- مراجع امورشرعیه دهات وقصبات پس ازبرآمدن ازعهده امتحان معینه.

3- مفتیان اهل سنت وجماعت که ازطرف دونفرمفتیان مسلم اهل سنت اجازه فتوی داشته باشند.

4- پیشنمازان دارای محراب.

5- محدثین که ازطرف دونفرازمجتهدین مجازاجازه روایت داشته باشند.

6- طلاب مشتغلین به فقه واصول که دردرجه خودازعهده امتحان برآیند.

7- مدرسین فقه واصول وحکمت الهی.

8- روحانیون ایرانیان غیرمسلم.

تاریخ اجرای این قانون ازاول فروردین سال 1308 بودوتخلف ازآن جریمه وهم مجازاتی داشت.معلوم است با این قانون چگونه باروحانیون مقابله می شودجواز و پروانه وگواهینامه واجازه ودرجه تحصیلی وتفتیش ورسیدگی به این مسائل همه ضرباتی است که وارد می آید.

به این ترتیب بودکه دستورات نظم جدید به طورکامل وبا ترس ولرز،اجراگردید،امادرموضوعات عمده،بسیاری ازاین دستورات وسیله سوء استفاده واستثمارمردم قرارگرفت.

درمهر1313دولت باصدوراعلامیه ای،مردم رابرای پذیرش آموزگاران زن بی حجاب آماده کرد. درخرداد1314یک مرکزفرهنگی زنان که زیرنظریکی ازدختران شاه قرارداشت،تأسیس گردیدو دخترها با لباس ورزشی رژه رفتند.

رضاخان بعدازمراجعت ازترکیه سعی داشت پیش ازآداب ورسوم وخصوصیات غرب رادراین کشور رواج دهدوهرگونه مانع رابردارد.برای این کارمحتاج مقدمات بود.مجالس وجشنهاوجلسات سخنرانی برپاشد،درتهران وبعددرشهرهای شمال وسپس درسایرشهرها در راه کشف حجاب اقدام نمود

دراین میان،حضوربانوان سرشناس بی حجاب درمعابرعمومی،وپوشیدن لباس به شیوه اروپائی،ادامه یافت.

مردها(برخلاف زن ها)ازلحاظ نوع لباس موردنظرخود،بامحدودیت مواجه شدندزیرامقررات جدید درباره لباس مردان،با شدت اجرا می شد.

ازاین زمان بودکه حجاب ممنوع اعلام شد،کسبه ازفروش اجناس به زنان باحجاب منع شدندوزنان دارای حجاب،حق ورودبه خیابانهایاسواروسائط نقلیه شدن رانداشتند،برخی ازپیرزنان که حاضرنبودند حجاب خودرابردارند،تاشهریور1320ازخانه خودبیرون نیامدند.پس ازسال 1320(سقوط رژیم رضا شاه) تعداد زیادی از زنان،دوباره به حجاب روی آوردندوبه زودی حجاب دربین زنان باردیگرمتداول شد.

ایستادگی دربرابراصلاحات رضاشاهی درزمینه لباس مردم وکشف حجاب درتمام کشورادامه داشت ولی درمراکزی مثل مشهد،قم،اصفهان وشیراز بیشترنمودارگردید.قیام مردم درمشهدوحوادث روز جمعه 20تیر1314 مسجدگوهرشاد یکی ازنمودارهای مقاومت مردم است ونیروهای ارتش که مجهزبه مسلسل بودند،به داخل مسجدیورش بردند.دراین زدوخوردهاعده ای ازدوطرف کشته وزخمی می شوندولی چون مردم مسلح نبودند تعداد کشته و زخمی ازمردم حدودیکصدنفروازقوای انتظامی دوسه نفربیشترنبوده است.

درروزشنبه 21تیر1314 مسجدگوهرشاد دیگرجای سوزن انداختن نیست،شعارهای ضدسلطنت وضد کلاه پهلوی وضدحجاب زدائی داده می شود.مسجد یکپارچه،سرود مقاومت سرمی دهد.

دولتیان وحشت خویش رابه مرکزخبرمی دهند،سران قشون وسران شهربانی وآگاهی نیروهای خویش راهماهنگ می کنندوقرارمی شودبعدازنیمه های شب،کشتارآغازشود.

پاسی ازنیمه های شب گذشته بود که صدای غرش مسلسلهای قزاقان آسمان مقدس خراسان رابلرزه انداخت. دژخیمان اسلحه بدست پای به درون خانه خداگذاردندوهمه مسجدیان را ازدم تیغ گذراندندوبه هیچکس رحم نکردند.اینک قزاقان باکشتن بیش ازدوهزارتن واسیرکردن هزاروپانصدتن،توانستند قلب مقاومت گران مسجدگوهرشاد رادرهم شکنند.

ازروزیکشنبه 22تیربه توقیف روحانیون شروع می نمایندوازمردم عده زیادی دستگیروتقریباً شهر حکومت نظامی می شودو ورود وخروج اشخاص به شهرمستلزم داشتن جواز برای خروج و واردین هم بایستی خودرامعرفی نمایند.

کشتاردسته جمعی مشهدودستگیری ومحاکمه عده ای ازعلماومحکوم کردن جمعی دردادگاههای نظامی وصدورمجازات های سنگین واحکام اعدام عده ای،رفته رفته درکشورموجب گفتگوهاوابرازنارضایتی هائی شدونسبت به ریاست رضاشاه ابرازتردید گردید.زیرامخالفین آنچه درصحن حضرت رضا(ع) و اطراف آن واقع شده بودباآب وتاب فراوان برای افراد وآحاد ملت بیان می کردندومردم هم این همه قساوت وخونریزی راتقبیح می کردندومخصوصاً که احترام آستان قدس رضوی رارعایت نکرده ودر محلی که همواره حتی محل بست مجرمین بودوحکام وقت نسبت به مجرمینی که بست می نشستند متعرض آنها نمی شدند،حال چنین خونریزی هایی شده،بسیارسوءاثربخشیدوتامدتها صحبت روز مردم بود.اعتراض شیعیان دردیگرکشورهانیزبرای کشف حجاب جریان داشت.

علی جان مرادی جو

بخش تاریخ ایران و جهان تبیان