بررسی حجاب ایرانیان باستان قبل از ورود اسلام به ایران

حجاب در ایران باستان و در میان قوم یهود و احتمالا در هند وجود داشته است و از آنچه در قانون اسلام آمده سخت تر بوده اما در جاهلیت عرب حجاب وجود نداشته و به وسیله اسلام

پیدا شده است .

حجاب در میان اقوام مختلف بستگی به :

1 ) آب و هوا و شرایط اقلیمی

2 ) پدیده شهر نشینی

3 ) کار و پیشه

4) پیداش ادیان و مذاهب ( جهان بینی )

5 ) وقوع جنگ ها

بررسی ها نشان می دهد که پوشش تمام بدن در دوره های مختلف تاریخی در نزد زنان و مردان وجود داشته . اما پوشش کامل و آراسته همراه با تزیینات زنان در ایران ، با پوشش چادر سیاه اسلامی بسیار متفاوت بوده است .
ویل دورانت معتقد است که نقش پوشش و حجاب زنان برجسته در ایران باستان چنان روشن وبه وضوح است که می توان ایران را منشاء اصلی پراکندن حجاب در جهان دانست .
آیین زرتشتی : در تاریخ ایران باستان زن ومرد همواره با پوشش مناسب و زیبا در کنار یکدیگر زندگی کرده اند در حالی که در کتاب دینی زرتشتیان " اوستا " کیفیت خاصی برای حجاب زنان واجب نشده و قانونی وجود ندارد که زرتشتیان را ملزم به پوشا ندن سر و روی خود بکند . زرتشتیان در مراسم های عبادی خود دارای حجاب می باشند و معتقدند که به هنگام عبادت کردن هاله ای به نام " خورنه " پیرامون انسان را فرا می گیرد که این هاله در انسان های نیکوکار و افراد نزدیک به خدا بیشتر است و چون این هاله نور در اطراف سر انسان بیشتر است لذا شایسته است برای نیایش با خدا و تمرکز حواس سر خود را بپوشانند که این کار باعث هماهنگی در چهره ها می شود و چهره انسان را روحانی تر می کند .
ویل دورانت در جلد اول تاریخ تمدن راجع به ایرانیان می گوید : " در زمان زردشت زنان منزلتی عالی داشتند و با کمال آزادی و با رویی گشاده در میان مردم رفت و آمد می کردند. "
ماد : آریایی هایی که به فلات ایران آمدند به سه دسته : 1) مادها 2 ) پارس ها 3 ) پارت ها تقسیم شدند .
مادها نخستین دودمان ایرانی را تشکیل دادند و کوروش بزرگ پس از فتح ماد ، همدان را پایتخت دولت ماد و مرکز پادشاهی خود قرار داد و پارسیان از آداب و رسوم و حتی طرز پوشاک مادها بهره مند شدند .
کتاب پوشاک باستان ایرانی در باره پوشش زنان در دوران مادها با تکیه بر نقوش برجسته ، به جا مانده از دوران مادها می گوید که پوشاک زنان آن دوره از دید شکل با پوشاک مردان یکسان است و در ادامه می نویسد : " مرد و زن به واسطه اختلافی که میان پوشش سر شان وجود دارد از هم تمیز داده می شوند ، به نظر می رسد که زنان پوششی روی سر خود کرده اند و زیر آن گیسو های بلندشان نمایان است"
هخامنش : پوشش زنان در دوران هخامنشیان با دوران مادها چندان تفاوتی نکرد . از روی نقوش به جا مانده از آن زمان به زنان بومی بر می خوریم که پوششی جالب دارند و پیراهن آنان پوششی ساده و بلند یا دارای راسته چین و آستین کوتاه است که در نقوششان به چشم می خورد . به زنان دیگر آن دوره بر می خوریم که از پهلو به اسب سوارند و چادری مستطیلی شکل بر روی همه لباس های خود افکنده اند و زیر آن یک پیراهن با دامن بلند و زیر آن نیز پیراهن بلند دیگری تا به مچ نمایان است .
ویل دورانت درباره دوران هخامنشی می گوید : " پس از داریوش مقام زن مخصوصا در طبقه ثروتمند تنزل پیدا کرد ، زنان فقیر چون برای کار کردن ناچار به رفت و آمد در میان مردم بودند آزادی خود را حفظ کردند ولی زنان دیگر گوشه نشینی در زمان حیض که برایشان واجب بود رفته رفته اتداد پیدا کرد تا اینکه سراسر زندگی اجتماعی آنان را فرا گرفت و این خود مبنای پرده پوشی در میان مسلمانان به شمار می رود . در آن دوران زنان طبقات بالا ی اجتماع جرات نداشتند که جز در تخت روان روپوش دار از خانه بیرون بیایند و هرگز به آن ها اجازه داده نمی شد که آشکارا با مردان اختلاط کنند ، زنان شوهر دار حق دیدن هیچ مردی حتی پدر و برادر خود را نیز نداشتند و در نقش هایی که از آن دوران به جا مانده است جای صورت هیچ زنی دیده نمی شود و نامی از آنان به نظر نمی رسد . "
چنانچه ملاحظه می شود حجاب سخت و شدیدی در ایران باستان حکم فرما بوده که حتی پدران و برادران نسبت به زن شوهر دار نا محرم شمرده می شدند .
اشکانیان : پس از هخامنشیان و تاخت وتاز اسکندر مقدونی به ایران ، هنگامی که وضعیت سلوکیان آشفته بود اشکانیان ایرانی هم چون گذشته دارای حجاب پوشیده بودند ، لباس زنان اشکانی پیراهنی بلند تا روی زمین ، گشاد ، پر چین ، آستین دار و یقه راست بوده ، پیراهن دیگری داشتند که روی اولی می پوشیدند و قد این یکی نسبت به اولی کوتاه و یقه باز بود و روی این دو پیراهن چادری نیز سر می کردند . در کتاب پارتیان آمده است که زنان عهد اشکانی قبای تا زانو بر تن می کردند با شنلی که بر افکنده می شد و نیز نقابی داشتند که معمولا به سر می آویختند .
ساسانیان : در این دوره هم چون دوران های پیش از آن ، زنان از چادر به عنوان پوشاک رو استفاده می کردند و زیر آن پیراهنی می پوشیدند و در این دوره نیز پوشاندن صورت با نقاب در میان زنان ایرانی وجود داشته است .
کنت گو بینو در کتاب " سه سال در ایران " معتقد است که حجاب شدید دوره ساسانی در دوره اسلام در میان ایرانیان باقی ماند او معتقد است که آن چه در ایران ساسانی بوده تنها پوشیدگی زن نبوده بلکه مخفی نگه داشتن زن بود ? او مدعی است که خود سری موبدان و شاهزادگان آن دوره به قدری بوده که اگر کسی زن زیبایی در خانه داشت نمی گذاشت کسی از وجودش آگاه شود و حتی الا مکان او را پنهان می کرد چون اگر معلوم می شد که چنین زن زیبایی در خانه اش است دیگر مالک او و احیانا مالک جان خودش نیزنبود .
وقتی که اعراب ، شاهزادگان ایرانی ( دختران کسری از پادشاهان ساسانی به نام های شاه زنان و شهر بانو ) را به همراه اموال بسیاری برای فروش به عنوان برده و یا کنیز نزد عمر برده بودند عمر فرمان داد تا نقاب از صورت بردارند تا خریداران با دیدن چهره آنان پول بیشتری بپردازند . در این هنگام شاهزادگان ایرانی از دستور عمر اطاعت نکرده بودند و مشتی بر سینه نماینده عمر که قصد انجام این کار را با زور داشت کوفته بودند و عمر از این کار آنان خشمگین شده بود و چون می خواست با تازیانه آن ها را بزند حضرت علی بن ابیطالب ? که نظاره گر این حادثه بود ممانعت کرده و عمررا به آرامش فرا می خواند و این حدیث را پیامبر اکرم ? نقل می کند : " بزرگ و شریف هر قومی را که خوار و خفیف شده است را گرامی بدارید . " و بعد از آن عمر آرام می شود و امام علی ? می فرماید : " با دختران شاهزاده ، نباید معامله دختران بازاری کرد . " و سپس با موافقت امام علی ? و دیگر گروه حاضر آن ها آزاد می شوند و هر دو شاهزاده ایرانی عروس خاندان رسالت می شوند

پاورقیها:

1. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج12، ص66 .

2. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج12، ص62 .

.3 همان، ص63.

4. تورات، سفر تثنیه، باب 22، فقره 5.

5. تورات، کتاب اشعیاء نبی، باب سوم، فقره 16 ـ 26.

 6. تورات، سفر اعداد، باب 5، فقره 18.

7. تورات، کتاب روت، باب دوم، فقره 8 ـ 10.

8. تورات، کتاب امثال سلیمان نبی، باب ششم، فقره 1 ـ 10 و 20 ـ 26.

9. همان مدرک، باب سوم، فقره 15.

10. تورات، کتاب اشعیاء نبی، باب 47، فقره 1 و 2.

11. تورات، کتاب غزل‏های سلیمان، باب 4، فقره 1.

12. تورات، سفر پیدایش، باب 38، فقره 14 و 15.

13. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج12، ص34.

14. همان، ص31.

15. همان، ج1، ص492.

16. همان، ص30.

17. همان، ج12، ص28.

18. راب اماکهن، گنجینه‏ای از تلمود، ص186، میشناکتوبوت 6 :7.

19. براون و اشنایدر، پوشاک اقوام مختلف، ص 116.

20 .ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 1، ص 439.

21. شایان ذکر است که اکنون مسیحیت، ازدواج را برای تمام مسیحیان مقدس می‏شمرد و تنها آن را برای پاپ و اسقف‏های کلیسا ممنوع می‏داند.

22. انجیل، رساله پولس بتیطس، باب دوم، فقره 1 ـ 6 .

23. انجیل، رساله پولیس به تیموناوءس، باب دوم، فقره 9 ـ 15.

24. انجیل، رساله پطرس رسول، باب سوم، فقره 1 ـ 6 .

25. انجیل، رساله اول پولس رسول به قرنتیان، باب یازدهم، فقره 1 ـ 17.

26. همان، باب چهاردهم، فقره 34 ـ 36.

27. انجیل، رساله پولس رسول به تیموناوءس، باب سوم، فقره 11.

28. انجیل متی، باب اول، فقره 28 ـ 30.و باب هجدهم، فقره 8 ـ 10.

29. دکتر حکیم الاهی، زن و آزادی، ص 53.

30. مهذب، زن و آزادی، ص 65.

31. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 13، ص 498 ـ 500، با اندکی تصرف و تلخیص.

32. براون و اشنایدر، پوشاک اقوام مختلف، ص 116.

33. جلیل ضیاءپور، پوشاک باستانی ایرانیان از کهن‏ترین زمان، ص 17 ـ 26 و ص51، 54، 56..

34. جلیل ضیاءپور، پوشاک زنان ایران، ص 64 ـ 194.

35. فرهت قائم‏مقامی، آزادی یا اسارت، ص106؛ تورات، باب استر، آیه 1.

36. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج1، ص552.

37. ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج2، ص78 و برتراند راسل، زناشوئی و اخلاق، ص135.

38. یسنا، ص53، پندهای 5 ـ 8؛ به نقل از: آموزشهای زرتشت پیامبر ایران؛ رستم شهرزادی، آموزش گات‏ها، انجمن زرتشتیان، آبان 67.

39. «سدره» از نه پاره پارچه سفید و نازک دوخته شده و در زیر پیراهن، چسبیده به بدن پوشیده شود. سدره که در اوستا (ستره) نامیده شده، به معنای آن نیز هست. علمای اسلام نیز برای بیان حکم حجاب از واژه ستر استفاده کرده‏اند. «کُشتی»، کمربند باریکی است که از پشم گوسفند بافته شده و باید پیوسته آن را بر روی سدره به کمر بندند؛ موءبد موبدان، رستم شهرزادی، دین و دانش، انجمن زرتشتیان تهران، سال 1357.

40. خرده اوستا، فصل آفرینگان دهمان.

41. سالنمای 1372، چاپ انجمن زرتشتیان تهران، ص10.

42. وشنوه‏ای، حجاب در اسلام، ص59، به نقل از السیرة الحلبیه، ج2، ص49.

43. سوره نور (24)، آیه 31.

44. احزاب، 59.

45. احزاب، آیه 32.

46. سنن ابی‏داوود، ج2، ص383.

47. مجلسی، بحارالانوار، ج103، ص243.

48. مجلسی، همان، ج103، ص258.

49. نهج‏الفصاحه، ص143.

50 شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج14، ص138و141

منبع: مرکز اسلامی امام علی (ع)